Navigatie & Signalering
Deel 1 – Oriëntering

Het bepalen van de richting is het belangrijkste onderdeel van de navigatie. Daarom is een betrouwbaar kompas één van je belangrijkste hulpmiddel onderweg. Een horloge of klokje is bijna even belangrijk, want daarop kan je zowel de richting als de verstreken tijd aflezen, zodat je de afstand die je hebt afgelegd kunt schatten; dat is tevens het tweede essentiële onderdeel van de navigatie. Eenmaal onderweg is het van belang om je constant te oriënteren waar je op dat moment bent in het terrein en om je richting te behouden om tot je einddoel te kunnen komen.

Dit is het eerste deel in een reeks van een aantal delen, waarbij ik je mee wil nemen in het kunnen omgaan met kaart en kompas en de oriëntatievaardigheden die daarbij horen. En zo hoop ik dat de opgedane kennis jou ook zal helpen bij jouw reis of (berg-)wandeltocht. De beste manier om deze vaardigheden onder de knie te krijgen, is zoveel mogelijk ervaring opdoen.

Het al dan niet slagen van een (berg-)wandeltocht zal mede afhangen van een goede vaardigheid in het oriënteren en het behouden van richting, ook wanneer je gemarkeerde paden volgt. Met behulp van een kompas en een kaart is het oriënteren en het behouden van de juiste richting in principe vrij eenvoudig. Oriëntatiemiddelen zijn onmisbaar tijdens (berg-)wandeltochten. De afhankelijkheid van kaart, kompas, hoogtemeter en GPS in onherbergzame oorden vraagt om een goede kennis van de (on-)mogelijkheden van de diverse oriëntatiemiddelen. Zonder deze middelen is het ook mogelijk, met behulp van natuurlijke en geïmproviseerde hulpmiddelen, de juiste richting te bepalen. Wie van het pad afraakt of op een pad de foute richting inslaat, kan namelijk toch in behoorlijke risicosituaties terechtkomen. Je hoeft alleen maar te denken aan terrein waar je een diepe val kunt maken, aan het grote tijdverlies en aan het gevaar door de duisternis overvallen te worden met een nietgepland bivak als gevolg.

Oriënteringsvaardigheid betekent onafhankelijkheid. Wie met kaart en kompas kan omgaan, wordt in hoge mate onafhankelijk van wegen, wegwijzers en gidsen. Deze vaardigheden zijn dan ook voor buitensporters van essentieel belang. Dus het succes en de veiligheid van een (berg-)wandeltocht hangen sterk af van een goede oriënteringsvaardigheid. Een goede instructie en veel oefeningen zijn hiervoor nodig.

Oriënteren

Met de “Oriënt” wordt bedoeld het Oosten, het Morgenland. Vroeger was de bovenkant van de kaart de oostzijde. Zich oriënteren betekent dan ook: zich richten naar het oosten. Deze oorspronkelijke betekenis is echter langzaam verloren gegaan, zodat men tegenwoordig onder dit begrip verstaat: nauwkeurig vaststellen waar men zich bevindt of waar een bepaald punt is gelegen.
De hemelstreken, die wij voor het oriënteren nodig hebben, zijn in volgorde zoals deze door de zon doorlopen worden: N, NO, O, ZO, Z, ZW, W, NW. Om een of meer van deze streken te kunnen vinden, kan men gebruik maken van natuurlijke (hulp-)middelen, zoals zon, maan, sterren, groeiwijze van bomen, maar ook van kunstmatige voorwerpen, zoals het kompas. Om een kaart te kunnen gebruiken, moet je deze eerst oriënteren, dus met de oostzijde naar het oosten leggen. De oostzijde is altijd de rechterkant van een kaartblad, de westzijde is de linkerkant, ze zuidzijde de onderkant en de noordzijde de bovenkant. Het vierkantennet van de kaart is gericht op het kaartnoorden, dat niet verward mag worden met het werkelijke of astronomische noorden, de plaats waar alle meridianen elkaar snijden. Ook het magnetische noorden is hieraan niet gelijk (Hierop zal ik nog in een apart deel op terug komen.).

Oriëntatie

Oriëntatie is het in alle situaties kunnen beantwoorden van twee vragen: waar ben ik en waar moet ik heen. Om die vragen goed te kunnen beantwoorden moet informatie over de route worden verzameld, van te voren en onderweg. Veelal is die informatie er in overvloed. Onderweg maken wegwijzers, overzichtelijke paden, duidelijke afslagen of een prachtig uitzicht een zorgeloos tochtverloop mogelijk en heb je maar een fractie van oriënteringsvaardigheid nodig.

Soms echter wordt de situatie onderweg volkomen onoverzichtelijk. Het vinden van de route wordt een puzzel die alleen maar kan worden opgelost door de summiere gegevens die beschikbaar zijn te vinden en slim te benutten. Om die informatie boven water te krijgen moeten zo’n beetje alle oriënteringsvaardigheden worden beheerst om op de juiste momenten de juiste keuzes te kunnen maken.

Natuurlijke oriëntatiepunten

Als je eenmaal onderweg bent kun je je ook oriënteren met natuurlijke oriëntatiepunten. Hierbij kun je denken aan bijvoorbeeld waterwegen, zoals beekjes en riviertjes, maar ook bosranden, rivierdalen of bergkammen. In bewoonde gebieden nog aangevuld met wegen en spoorlijnen. Markante oriëntatiepunten of lijnen in het landschap kan je met een geoefend oog en wat training in overvloed vinden. Ze bieden een uitstekende oriëntatiemogelijkheid.

Iedere buitensporter die erin slaagt de inhoud van de kaart plastisch voor te stellen en dan met het landschap te vergelijken, zal al heel snel zonder de hulp van het kompas kunnen. Wanneer het je lukt deze oriëntatiepunten of lijnen parallel met de kaart te krijgen, dan weet je ook nauwkeurig naar het noorden te vinden. Over de kaart zal ik in deel 2 verder uitweiden.

Navigatie & Signalering omvat de volgende delen:

• Navigatie & Signalering – Inleiding
• Navigatie & Signalering – deel 1 – Oriëntering
• Navigatie & Signalering – deel 2 – De kaart
• Navigatie & Signalering – deel 3 – Kaartlezen
• Navigatie & Signalering – deel 4 – Coördinaten
• Navigatie & Signalering – deel 5 – Hoogtelijnen
• Navigatie & Signalering – deel 6 – Afstanden berekenen
• Navigatie & Signalering – deel 7 – Hulpmiddelen Kaartlezen
• Navigatie & Signalering – deel 8 – Het kompas
• Navigatie & Signalering – deel 9 – Koers en positie bepalen
• Navigatie & Signalering – deel 10 – Fouten en afwijkingen
• Navigatie & Signalering – deel 11 – Gebruik van kaart en kompas
• Navigatie & Signalering – deel 12 – Natuurlijke hulpmiddelen
• Navigatie & Signalering – deel 13 – Geïmproviseerde hulpmiddelen
• Navigatie & Signalering – deel 14 – Nood signalen